اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیاتهای موضوع این قانون نیستند:
1- وزارت‌خانه‌ها و موسسات دولتی؛
2- دستگاه‌هایی که بودجه آنها وسیله دولت تامین می‌شود.
3- شهرداری‌ها.
4- بنیادها و نهادهای انقلاب اسلامی دارای مجوز معافیت از طرف حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری.
تبصره 1- شرکت‌هایی که تمام یا قسمتی از سرمایه آنها متعلق به اشخاص و موسسه‌های مذکور در بندهای فوق باشد. سهم درآمد یا سود آنها مشمول حکم این ماده نخواهد بود. حکم این تبصره مانع استفاده شرکت‌های مزبور از معافیت مقرر در این قانون. حسب مورد. نیست.
تبصره 2- درآمدهای حاصل از فعالیت‌های اقتصادی از قبیل فعالیت‌های صنعتی. معدنی. تجاری. خدماتی و سایر فعالیت‌های تولیدی برای اشخاص موضوع این ماده. که به نحوی غیر از طریق شرکت نیز تحصیل می‌شود. در هر مورد به طور جداگانه به نرخ مذکور در ماده (105) این قانون مشمول مالیات خواهد بود.
مسئولان اداره امور در این گونه موارد نسبت به سهم فعالیت مذکور مکلف به انجام دادن تکالیف مربوط طبق مقررات این قانون خواهند بود. در غیر این صورت نسبت به پرداخت مالیات متعلق با مودی مسئولیت تضامنی خواهند داشت.
تبصره3- حذف شد
----------------------------
**** به موجب بند (1) ماده واحده قانون اصلاح قانون مالیاتهای مستقیم مصوب 31/04/1394 مجلس شورای اسلامی بند (4) به ماده (2) الحاق و تبصره (3) این ماده حذف شده است. متن تبصره 3 حذف شده بدین شرح است: «معافیت مالیاتی این ماده برای مواردی که از طرف حضرت امام خمینی (ره) یا مقام معظم رهبری دارای مجوز می‌باشند براساس نظر مقام معظم رهبری است.» (تاریخ اجرا از 01/01/1395)
سیر تحول قانون مالیات مستقیم مرتبط با این ماده :
*** به موجب ماده (1) قانون اصلاح موادی از قانون مالیاتهای مستقیم مصوب 27 بهمن ماه 1380 این ماده و تبصره‌های آن جایگزین متن قبلی این ماده و تبصره‌های آن شده است. (تاریخ اجرا از اول سال 1381)
** قانون اصلاح موادی از قانون مالیاتهای مستقیم ... (مصوب 7 اردیبهشت ماه 1371 مجلس شورای اسلامی): ماده 1- ماده 2 به شرح زیر اصلاح می‌شود:
الف- در بند 2 ماده 2 عبارت جامعه‌الامام‌الصادق (ع) حذف و بعد از عبارت امور خیریه عبارت و آن قسمت از درآمد اشخاص که از محل وجوه‌بریه ولی فقیه. خمس و زکات عاید آنها می‌شود اضافه می‌گردد.
ب- در بند 3 ماده 2 قبل از عبارت کمک به مستضعفین عبارت هزینه یا وام تحصیلی دانشجویان و دانش‌آموزان و همچنین در قسمت آخر این بند بعد از کلمه می‌رسد عبارت و نذورات بقاع متبرکه اضافه می‌شود.
ج- بند 4 ماده 2 به شرح زیر اصلاح می‌شود:
موسسات عام‌المنفعه که به ثبت رسیده و درآمد آنها به موجب اساسنامه به مصرف امور مذکور در بند 3 فوق برسد و همچنین مجامع حرفه‌ای که به موجب قوانین خاص تشکیل شده‌اند به تشخیص هیات وزیران مشروط بر اینکه بر درآمد و هزینه‌های موسسات و مجامع مذکور از طرف وزارت امور‌اقتصادی و دارایی نظارت شود.
د- متن زیر به آخر تبصره 1 ماده 2 اضافه می‌گردد:
درآمد حاصل از فعالیت‌های اقتصادی از قبیل فعالیت‌های تولیدی. صنعتی. معدنی. تجاری. حق واگذاری محل. مستغلات و نقل و انتقالات قطعی املاک اشخاص موضوع بندهای 2 و 4 این ماده که به نحوی غیر از طریق شرکت نیز تحصیل می‌شود بدون رعایت معافیت‌های مقرر در این قانون در هر مورد به نرخ‌های مقرر مربوط مشمول مالیات خواهد بود.
مسئولین اداره امور در آن گونه موارد نسبت به سهم فعالیت مذکور مکلف به انجام تکالیف مربوط طبق مقررات این قانون خواهند بود. در غیر این‌صورت نسبت به پرداخت مالیات متعلق با مودی مسئولیت تضامنی خواهند داشت. ضوابط اجرایی این تبصره به وسیله وزارت امور اقتصادی و دارایی‌تهیه خواهد شد.
ه- در تبصره 4 ماده 2 بعد از عبارت مربوط به این ماده عبارت و نحوه نظارت وزارت امور اقتصادی و دارایی و نیز قبل از عبارت ارشاد اسلامی عبارت فرهنگ و اضافه می‌شود. (اصلاحات مربوط به بند 3 از اول سال 1368 و سایر اصلاحات از اول سال 1371 لازم‌الاجرا خواهد بود.)
* قانون مالیاتهای مستقیم. مصوب 3 اسفند 1366 مجلس شورای اسلامی: ماده 2 - اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیاتهای موضوع این قانون نمی‌باشند:
1- وزارت‌خانه‌ها و موسسات دولتی و دستگاه‌هایی که بودجه آنها وسیله دولت تامین می‌شود و شهرداری‌ها و موسسات وابسته به دولت و شهرداری‌ها که به صورتی غیر از شرکت طبق قوانین تاسیس شده باشند.
2- جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران. سازمان تامین اجتماعی. صندوق‌های پس‌انداز بازنشستگی. مدارس علوم اسلامی. جامعه‌الامام‌الصادق (ع) و نهادهای انقلاب اسلامی و صندوق عمران موقوفات کشور مادام که درآمد صندوق مزبور صرف امور عمران موقوفات و تامین هزینه‌های سازمان حج و اوقاف و امور خیریه می‌گردد.
تشخیص مدارس علوم اسلامی به عهدۀ شور ای مدیریت حوزۀ علمیۀ قم و نهادهای انقلاب اسلامی با هیات وزیران است.
3- موقوفات عام که درآمد آنها طبق موازین شرعی و به مصرف اموری از قبیل تبلیغات اسلامی. تحقیقات فرهنگی. علمی. دینی. فنی تحقیقاتی. اختراعات. اکتشافات. تعلیم و تربیت. بهداشت. بنا و تعمیر و نگهداری مساجد. مصلی‌ها و مدارس علوم اسلامی. مراسم تعزیه و اطعام. تعمیر آثار باستانی. امور عمرانی و آبادانی. کمک به مستضعفین و آسیب دیدگان حوادث ناشی از سیل. زلزله. آتش‌سوزی. جنگ و حوادث غیرمترقبه دیگر می‌رسد مشروط بر اینکه درآمد و هزینه مزبور مورد گواهی سازمان حج و اوقاف و امور خیریه باشد.
4- موسسات عام‌المنفعه که به ثبت رسیده و درآمد آنها به موجب اساسنامه به مصرف امور مذکور در بند 3 فوق برسد و همچنین مجامع حرفه‌ای که به موجب قوانین خاص تشکیل شده‌اند مشروط بر اینکه بر درآمد و هزینه‌های موسسات و مجامع مذکور از طرف مقام رهبری و یا قائم مقام رهبری‌و یا دولت و یا شهرداری‌ها نظارت شود.
5- انجمن‌ها یا هیات‌های مذهبی مربوط به اقلیت‌های دینی مذکور در قانون اساسی مشروط بر اینکه رسمیت آنها به تصویب وزارت کشور رسیده و درآمد و هزینه آنها توسط سازمان حج و اوقاف و امور خیریه تایید شده باشد.
تبصره 1- شرکت‌هایی که تمام یا قسمتی از سرمایه آنها متعلق به اشخاص و موسسات مذکور در بندهای فوق باشند سهم درآمد یا سود آنها مشمول حکم این ماده نخواهند بود. حکم این تبصره مانع استفاده شرکت‌های مزبور از معافیت‌های مقرر در این قانون حسب مورد نمی‌باشد.
تبصره 2- آن قسمت از درآمد موقوفات مذکور در بند 3 این ماده که عاید اشخاص می‌گردد مشمول معافیت مربوط به موقوفات نخواهد بود.
تبصره 3- آن قسمت از درآمد موقوفات و موسسات عام‌المنفعه و انجمن‌های مذکور در بنده‌های 3 و 4 و 5 این ماده که تا سه سال پس از انقضای سال مالی به مصارف مقرر در بندهای مزبور نرسد طبق مقررات مربوط مشمول مالیات خواهد بود مگر اینکه لزوم نگهداری بیش از مدت مذکور به تایید سازمان حج و اوقاف و امور خیریه و یا سایر مراجع ناظر حسب مورد رسیده باشد.
تبصره 4- آیین‌نامه اجرایی مربوط به این ماده توسط وزارت‌خانه‌های امور اقتصادی و دارایی و کشور و ارشاد اسلامی تهیه و پس از تصویب هیات وزیران به موقع اجرا گذارده خواهد شد.
تبصره 5- در هر سال مالی که شرایط و ترتیبات مقرر در این ماده و آیین‌نامه اجرایی آن رعایت نشود معافیت مالیاتی مقرر نسبت به اشخاص مذکور در بنده‌های 3 و 4 و 5 این ماده برای آن سال جاری نبوده و درآمدهای سال مزبور آنها طبق مقررات مربوط مشمول مالیات خواهد بود. (تاریخ اجرا از اول سال 1368)